ศิษย์คือลูก พอเรามีตรงนี้แล้ว เราก็ต้องทำตัวเป็นพ่อ แล้วเค้าก็ต้องทำตัวเป็นทั้งศิษย์ เป็นทั้งลูก แต่ยังต้องตกแต่งด้วยเรื่องราวมากมาย ด้วยความศรัทธา ด้วยความห่วงใย ด้วยอะไรมากมาย จนกระทั่งมาถึงตรงนี้แล้ว ถือว่าสำเร็จในระดับนึง เพราะเด็กจบไปไม่ว่ากี่ปีก็จะกลับมาหา ถือว่ามีความกตัญญูที่ถาวร
ข้อสังเกตประการหนึ่งเกี่ยวกับข้อมูลจากการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในวงการศึกษาก็คือเมื่อเปรียบเทียบกับข้อมูลจากการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในระบบสุขภาพแล้ว แม้จะมีภาพของการเปลี่ยนแปลงตนเองและการต่อสู้กับความขัดแย้งภายใน
ข้อความข้างต้นแสดงให้เห็นถึงการยอมรับชาติพันธุ์ รวมถึงวัฒนธรรมของชาติพันธุ์ หากเป็นเช่นนั้น ก็นับว่ามีการเคารพศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ของเด็ก ในความหมายของการเคารพวัฒนธรรมที่หล่อหลอมตัวตนของเขา อย่างไรก็ตาม ข้อมูลจากการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ยังแสดงถึงสิ่งที่ดูขัดแย้ง
จกรรม 5 โรงงานสร้างสรรค์ โรงเรียน เราไปเอาโรงงานมาช่วย เพราะเรามีโรงงานล้อมรอบอยู่ กั้นอยู่โตโยต้า กั้นอยู่อีซูซุ กั้นอยู่ไฟฟ้า คำว่าโรงงาน เรารวมไปถึงองค์กรอื่นด้วย เช่น เทศบาล มาช่วยด้วย วัดมาช่วยด้วย ถ้าอยู่ 3 จังหวัดชายแดน มัสยิดมาช่วยด้วย คือ 5 โรงงานสร้างสรรค์มาช่วย
อย่างไรก็ตาม คำถามที่ละเลยไม่ได้คือถ้าในตัวระบบการศึกษาเองใช้เวลาส่วนใหญ่ไปกับการผลักดันให้ “ชนะ” ก็หมายความว่ามีพื้นที่สำหรับการสอน “วิชาแพ้” ไม่มากนัก
เพราะฉะนั้นเราสอนเด็กก็เหมือนกัน นักเรียนของฉันนี่ดีเก่งอย่างนั้นอย่างนี้ แต่เวลาที่เค้ามีกิจกรรมทักษะให้แข่งขันทางวิชาการ เราไม่เคยส่งไปแข่งขันเลย เรารู้ได้ไงว่าเราดี งั้นครูก็ต้องกล้าส่งนักเรียนเข้าไปแข่งขัน ผมก็ให้ concept เค้าไปอย่างนี้ เราก็ต้องส่ง ถ้ามีแต่ฉันสอนดีฉันสอนรู้เรื่อง
