ทางออกสำหรับประเด็นข้างต้นดูจะง่าย นั่นคือ เสนอแนะให้นำเนื้อหามาพิจารณาด้วย ซึ่งไม่น่าจะมีข้อขัดข้อง โดยเฉพาะเมื่อพิจารณาว่าเป็นการสังเคราะห์ความรู้ อย่างไรก็ตาม ปัญหาต่อไปก็คือแนวคิดเรื่อง “ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์” ซึ่งมีบทบาทในการจัดการศึกษาเพื่อความเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์
ห็นได้ว่า “ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์” หรือ “ศักดิ์ศรี” ในที่นี้มีความหมายตามที่ใช้ทั่วไป คือ “กล้าทำ กล้ารับ” และ “ศักดิ์ศรีลูกผู้ชาย” ซึ่งสัมพันธ์กับ “กล้าทำ กล้ารับ” ข้อนี้ไม่แน่ใจว่าถ้าเป็นเด็กผู้หญิงจะมีศักดิ์ศรีได้หรือไม่ แต่ประเด็นที่น่าสนใจได้แก่ “กล้าทำ กล้ารับ”
จกรรม 5 โรงงานสร้างสรรค์ โรงเรียน เราไปเอาโรงงานมาช่วย เพราะเรามีโรงงานล้อมรอบอยู่ กั้นอยู่โตโยต้า กั้นอยู่อีซูซุ กั้นอยู่ไฟฟ้า คำว่าโรงงาน เรารวมไปถึงองค์กรอื่นด้วย เช่น เทศบาล มาช่วยด้วย วัดมาช่วยด้วย ถ้าอยู่ 3 จังหวัดชายแดน มัสยิดมาช่วยด้วย คือ 5 โรงงานสร้างสรรค์มาช่วย
อย่างไรก็ตาม คำถามที่ละเลยไม่ได้คือถ้าในตัวระบบการศึกษาเองใช้เวลาส่วนใหญ่ไปกับการผลักดันให้ “ชนะ” ก็หมายความว่ามีพื้นที่สำหรับการสอน “วิชาแพ้” ไม่มากนัก
เพราะฉะนั้นเราสอนเด็กก็เหมือนกัน นักเรียนของฉันนี่ดีเก่งอย่างนั้นอย่างนี้ แต่เวลาที่เค้ามีกิจกรรมทักษะให้แข่งขันทางวิชาการ เราไม่เคยส่งไปแข่งขันเลย เรารู้ได้ไงว่าเราดี งั้นครูก็ต้องกล้าส่งนักเรียนเข้าไปแข่งขัน ผมก็ให้ concept เค้าไปอย่างนี้ เราก็ต้องส่ง ถ้ามีแต่ฉันสอนดีฉันสอนรู้เรื่อง
จัดกิจกรรมทันตสุขภาพด้วยการใช้วิทยาศาสตร์และไสยศาสตร์ค่ะ เขาก็หัวเราะกันเฮเลย เอ๊ะ แปรงฟันไปเกี่ยวอะไรกับไสยศาสตร์ คือเราพยายามที่จะแก้ปัญหาเกี่ยวกับขนมกรุบกรอบ กับน้ำอัดลม ในโรงเรียนนี้แก้ได้ ทุกโรงเรียนแก้ได้ เชื่อเลยค่ะแก้ได้
