ถ้าไม่คิดว่าจะนำศาสนามาช่วยตอบปัญหาว่าอะไรคือ “สมรรถนะ” หรือ “อินทรีย์” พิเศษที่นอกเหนือไปจากด้านกาย ด้านความคิด และด้านความรู้สึก เราก็อาจถือว่า “จิตวิญญาณ” เป็นภาวะที่เป็นผลจากการทำงานร่วมกันของด้านความคิดและความรู้สึก
ถ้ายึดกรอบการทำงานที่แยกระหว่าง “ภาวะ” และ “สมรรถนะ” เราจะทำความเข้าใจ “จิตวิญญาณ” อย่างไรดี บนเงื่อนไขที่ว่า “จิตวิญญาณ” เป็น “องค์รวม” หรืออีกนัยหนึ่ง ถ้าจิตวิญญาณเป็นทั้งภาวะและสมรรถนะ เราจะทำความเข้าใจอย่างไร ความเป็นองค์รวมนั้นอธิบายความเป็นภาวะได้
นอกจากนี้ยังมีข้อสงสัยเกี่ยวกับบทบาทของจิตวิญญาณ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อเห็นว่าสำหรับภิรมย์ กมลรัตนกุล และวิโรจน์ เจียมจรัสรังสีแล้ว สติปัญญาดูจะเป็นสมรรถนะที่มีบทบาทที่ประเวศ วะสี และโกมาตร จึงเสถียรทรัพย์ เห็นว่าเป็นบทบาทของจิตวิญญาณ นั่นคือ การจัดการกับภาวการณ์ดำรงอยู่
ทัศนคติของเจ้าหน้าที่เรือนจำที่มองผ่านคุณค่าของผู้ต้องขังในฐานะปัจเจกบุคคลไปสู่คุณค่าแห่งความเป็นมนุษย์ของเขา ทัศนคติดังกล่าวเป็นไปได้ด้วยความเป็นนักวิชาชีพ ความรักในหน้าที่การงานของข้าราชการ หรือความรู้สึกเห็นอกเห็นใจในฐานะเพื่อนมนุษย์
